نشریه مطالعات نوین برنامه ریزی شهری در جهان
سال دوم شماره 4 (زمستان 1400)

میراث صنعتی به عنوان بخشی از میراث فرهنگی، پدیده ای نوظهور و حاصل صنعتی شدن کشورها بوده که به سبب داشتن ارزش های کالبدی و فراکالبدی خود واجد شرایط حفاظت است. در این بین تنها بخشی از این ارزش ها مرتبط با معماری صنعتی است که برای حفاظت از آن باید جایگاه و مفهوم این ارزش ها را در هویت معماری صنعتی هر اثر به طور جداگانه ای شناخت و سپس به اولویت بندی آن طبق معیارهای موجود پرداخت. تعیین ارزش های اولویت دار به طور اجتناب ناپذیری منعکس کننده زمینه فرهنگی هر بنای تاریخی خواهد بود و مکان های با اهمیت میراث صنعتی در مقیاس ملی و منطقه ای ممکن است ارزش هایی مشابه ولی در آستانه ای پایین تری نسبت به معیارهای جهانی داشته باشند، در هر صورت، اصول ارزیابی اهمیت مکان به یک شکل واحد است. ارزش هایی میراث صنعتی که در پس این اقدامات قرار دارند پیچیده و چند لایه هستند و به سادگی در قالب قوانین متعارف حفاظتی جای نمی گیرند. اکنون روند پویایی منشورهای جهانی میراث فرهنگی و تصویب منشورهای تخصصی در زمینه میراث صنعتی ترجمه و تفسیری دقیق تر از معیارهای ارزش برای میراث صنعتی ارایه داده است و بخش های تخصصی سازمان های بین المللی طی سال های اخیر ایجاد شده که وظیفه نشر و ارایه توصیه نامه های تخصصی تر را بر عهده دارند. میراث صنعتی نساجی بخش قابل ملاحظه ای از میراث صنعتی را در ایران و جهان به خود اختصاص داده و از این بابت نقش ارزشمندی در ایجاد انقلاب صنعتی و سنت ها و جوامع بعد از آن داشته که از این بابت شایسته حفظ و حمایت است لذا پژوهش حاضر به صورت تخصصی تر به معیارهای ارزشمندی آن پرداخته است. با توجه به پیشینه تاریخی ورود صنعت به کشور و تاثیر آن بر معماری صنعتی و این موضوع که ایران دارای بناهای منحصر به فردی در میراث صنعتی نساجی است، ضرورت دارد که در مورد هر کدام از این ابنیه پژوهشی مستقل در راستای شناخت ارزش های معماری صنعتی با اولویت معیارهای ارزشمندی آن صورت بپذیرد. پژوهش حاضر با هدف مطالعه، ارزیابی و تحلیل معیارهای ارزش های معماری میراث صنعتی و به طور تخصصی تر میراث صنعتی نساجی انجام شده است. نتایج حاصل از این پژوهش، برای آشنایی هر چه بیشتر و درکی ملموس تر از ظرفیت-ها و ویژگی های معماری میراث صنعتی، علی الخصوص میراث صنعتی نساجی در تعمیم و ترکیب با دیگر ارزش هایش و در جهت حفاظت علمی و مناسب از آن است.

با توسعه سریع شهرنشینی، افزایش جمعیت و ساختمان سازی بی رویه، مصرف انرژی در ساختمان ها بیشتر گردیده است به طوریکه انتشار گاز دی اکسیدکربن شرایط زیست انسان روی کره زمین را با چالش های جدی روبره کرده است که در این راستا بشر به استفاده از انرژی های پاک و تجدیدپذیر روی آورده است بدین منظور در دهه های اخیر تلاش های قابل توجهی در مورد ایجاد ساختمان های تقریبا صفر کربن انجام شده است، که تحقق آن تحولی در مصرف انرژی در بخش ساختمان و توسعه پایدار پدید می آورد. لذا این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد با مطالعه اسنادی و مرور ادبیات و بررسی پیشینه پژوهش، این نتیجه حاصل گردید که: طراحی اصولی ساختمان های زیرو انرژی و زیرو کربن می تواند تا حد قابل قبولی از آلودگی محیط زیست و همچنین مصرف زیاد انرژی جلوگیری کند و موجب توسعه پایدار شود.

از دیرباز معماران و سازندگان با چالش های متعددی روبرو بوده اند، از جمله آنها می توان به تاثیرات فرم و سازه بر یکدیگر اشاره کرد، فی الواقع معماری هنر کیفیت بخشی خلاقانه به مفاهیم متافیزیک است. اما سازه کمیت بخشی به واقعیت های فیزیکی است، پارادوکسی که میان این دو پدیدار می گردد حل این پاردوکس همواره محل بحث بوده است. یکی از وجوه عینی و کالبدی سازه و ساختار می تواند فرم باشد. بدین گونه که گاهی فرم عملکرد سازه را مختل می کند و گاه این امر در جهت بهبود این پدیده رخ می دهد. همچنین گاهی سازه با عملکرد خود به عنوان عنصری که وظیفه حفظ و استحکام بنا را بر عهده دارد ناگزیر از عدم تبعیت از فرم می گردد و ازطرفی فرم های معماری در همه حال نمی توانند از قوانین سازه ای که همانا پایداری و عدم تزلزل در مواقع حساس است را جامعه عمل بپوشانند. در این میان ارتباطی که یک سازه با پیرامونش برقرارمی کند می تواند سوالات گوناگونی را در ذهن متبادر کند. هدف از این پژوهش برقراری پیوندی بین انسان و طبیعت و هم زیستی میان این دو در راستای پایداری سازه ای است که با ترکیب میان طبیعت و معماری بر مبنای واقعیت های موجودات زنده درطبیعت می توان به این مهم دست یافت. روش این پژوهش به صورت کیفی و توصیفی - تحلیلی بوده و اطلاعات مورد استفاده از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. پس از شناخت چگونگی ارتباط الگوگیری انسان از طبیعت در معماری به شناسایی برخی از مولفه های پایداری در حوزه کیفی سازه به نقش وتاثیرگذاری فرم های بیونیک در برخی از سازه های پایدار به نوعی تحلیل این سازه ها بپردازد.

مناطق اقلیمی و شرایط آب و هوایی متفاوت در فصول مختلف سال، بشر را بر آن داشته تا با ارایه راه حل ها و شیوه های مختلف به دنبال آسایش حرارتی مطلوب برای خود باشد. با جستجویی در ساختار فضایی و کالبدی معماری خانه های قدیمی در اقلیم گرم و مرطوب می توان نمود راهکارهای متنوع را در بهره گیری از عناصر و الگوهای معماری، همراستا با سامانه های گرمایش و سرمایش ایستا مشاهده کرد، که ضمن دستیابی به آسایش حرارتی پایدار در معماری، موجبات حرکت در راستای توسعه پایدار و صرفه جویی در منابع و انرژی نیز فراهم شده است. لذا مقاله حاضر در پی آن است که با بررسی ساختار فضایی - کالبدی معماری اقلیم گرم و مرطوب، نحوه تجلی و کاربرد سامانه های گرمایش و سرمایش ایستا جهت آسایش حرارتی در خانه های سنتی را تفسیر و تحلیل کند. نتایج بررسی حاضر نشان می دهد، معماران سنتی مناطق اقلیم گرم و مرطوب با توجه به اقلیم منطقه و با استفاده از سامانه های گرمایش و سرمایش ایستا و بهره گیری بهینه از انرژی های تجدیدپذیر، الگوها و راهکارهایی به کار بسته اند که موجب آسایش حرارتی ساکنان در فصول سرد و گرم سال شده است. همین امر، اهمیت بهره گیری از انرژی خورشید را در اقلیم گرم و مرطوب، دوچندان کرده است، از این رو نحوه استقرار و جهت گیری خانه، استفاده از ظرفیت حرارتی خاک و مصالح در اولویت کار معماران بوده است.

مفهوم حریم تغییرات زیادی از کمربند سبز به عنوان محدودکننده رشد شهری تا مفهوم یک منطقه شهری چند عملکردی و محدوده اعمال قدرت فرامرزی داشته است که این تغییرات اهمیت ویژه ی این فضای شهری و منطقه ای را نشان می دهد. در دیدگاه سنتی حریم شهر معادل تنفسگاه های شهر قرار گرفته است اما در کلانشهرهای امروزی این تعریف به عنوان یک تعریف درست و کاربردی تلقی نمی گردد. حریم در کلانشهرهای امروزی محدوده اعمال قدرت فرامرزی است که در راستای تحقق یکپارچگی عملکردی و تحقق اهداف توسعه پایدار گام برمی دا رد. این مقاله با توجه به اهمیت موضع یاد شده در دو محور اصلی به انواع و گونه شناسی مفاهیم حریم شهر و تعاریف قانونی و الزامات آن می پردازد. در انتها سعی می شود به مرور مفاهیم یاد شده پرداخته و به این موضوع توجه شود که نگاه ویژه برنامه ریزان و مدیران شهری در این حوزه مطالعاتی بیش از پیش صورت پذیرد.

در سال های اخیر، کلانشهرها شاهد افزایش تراکم ساختمانی بوده اند؛و منطق افزایش تراکم صرفا اقتصادی بوده و باری بیش از ظرفیت محیط زیست به آن تحمیل شد. هدف از نگارش مقاله، ارزیابی و تحلیل آثار تراکم ساختمانی بر همه ی پذیرنده های محیطی، شامل محیط طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی، در منطقه 22 شهر تهران بوده است. برای تحقیق حاضر داده ها به صورت کتابخانه ای-اسنادی گردآوری و به واسطه آن مدل ارزیابی پژوهش (روش شبکه) تدوین شده است. مهم ترین آثار زیست محیطی تراکم و پیامدهای زیست محیطی آنها شناسایی شده اند. نتیجه نشان می دهد بیشترین اثرگذاری تراکم بر محیط زیست منطقه از نوع پیامدهای منفی می باشد.

طبق کتیبه ای تاریخدار، دوره ی ساخت برج مقبره ی طاهر و مطهر روستای هزارخال نوشهر حدودا 804 هجری قمری است. بنای اصلی این بقعه ی برج مانند به امر ملک کیومرث بن بیستون پیشدادی در دوره ی تیموری ساخته شد و در دوره های بعد تکمیل و گسترش یافته است. چنانچه الحاقاتی نظیر مسجد، کفش کن و سکویی مسقف جهت رفع خستگی و استراحت زوار مسافر و بازدیدکنندگان به آن تعبیه گردید. این بنا با گنبد رک عظیم، مقرنسهای قطاربندی زیبا، کتبه های آجری و نقاشی های دیواری که دارد، در 3 کیلومتری جنوب کجور شهرستان نوشهر، جنوب غربی روستای هزارخال کجور، در مجاورت جاده ی آسفالته ی کجور به صالحان قرار گرفته است. در این پژوهش ابتدا بافت تاریخی محدوده ی مورد نظر به همراه تاریخچه و مشخصات معماری بقعه ی طاهر و مطهر نوشهر ارزیابی شده است. در ادامه با توجه به موارد فوق و جنبه های تاریخی، مذهبی و هنری این بنای ارزشمند، مستندات آسیب شناسی بنا در دو دسته ی آسیب های فرسایشی و ساختاری جمع آوری گردیده و با توجه به مستندات و بررسی های صورت گرفته راهکارهای مرمتی برای درمان آسیب های وارده و حفظ بقعه ی امامزادگان طاهر و مطهر نوشهر پیشنهاد شده است. هدف این مقاله شناخت و بررسی آسیب های وارد شده به بقعه ی طاهر و مطهر هزارخال نوشهر و در نهایت طرح درمان پیشنهادی برای حفظ این آرامگاه تاریخی و معنوی است. روش تحقیق این پروژه از منظر هدف کاربردی، از حیث روش و نحوه ی گردآوری داده ها : کتابخانه ای و میدانی و نوع تجزیه و تحلیل اطلاعات : توصیفی- تحلیلی می باشد. داده ها و اطلاعات به روش میدانی، کتابخانه ای و استفاده از کتاب ها، مقالات مرتبط و...گردآوری شده، سپس مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. در نهایت با توجه به نتایج بدست آمده طرح مرمت های پیشنهادی جهت دفع رطوبت از بنا، سبک سازی بام جهت کاهش فشار وارده بر کفش کن و... برای استحکام بخشی و حفاظت بقعه ی طاهر و مطهر کجور شهرستان نوشهر ارایه شده است.

فنآوری های نوظهور صنعت ساخت، در حال ظهور فرصت های بی سابقه ای هستند که راه حل هایی برای سرعت بخشیدن به انجام عملیات ساخت در صنعت ساختمان ارایه می دهند. پیش ساختگی یکی از همین فنآوری هاست. در قرن بیست و یکم، با افزایش اثرات مخرب زیست محیطی و کاهش منابع ساخت، مهندسان در حوزه ساخت و تولید به طور گسترده ای از این روش استفاده می کنند. اصول پیش ساختگی در طراحی، باعث مدیریت در بهره برداری از منابع و انرژی و بهبود عملکرد در زمان ساخت می شود. بخصوص در سال های اخیر این امر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است؛ به گونه ای که از اعظیم ترین اتوبان ها تا کوتاه ترین جاده ها و همین طور از بزرگترین پروژه های ساختمانی تا حتی یک واحد زیستی کوچک، همه و همه، در روند طراحیشان پیش ساخته سازی را به عنوان یکی از اصلی ترین بخش های طراحی در نظر می گیرند. در سالهای اخیر استفاده از نوعی روش پیش ساخته سازی موسوم به ساختار یکپارچه مدولار ، یک موضوع جذاب در میان پژوهشگران و طراحان بوده است. این روش زیر مجموعه روش ساخت و ساز خارج از سایت است. صنعتی سازی یک ساختار یکپارچه مدولار (MiC) نیاز به طراحی منحصر به فرد، مهندسی دقیق ساخت و مدیریت زنجیره تامین مصالح و ملاحظاتی از این دست دارد. این الزامات باعث عدم قطعیت های متعدد برای ذینفعان در استفاده از روش MiC می شود و ممکن است این دست از پروژه ها را از مسیر موفقیت و سودهی خارج کند. این مقاله با مروری سیستماتیک فرآیند طراحی ساختار یکپارچه مدولار را مورد بحث قرار داده و بر اساس مطالعات کتابخانه ای، اطلاعاتی شامل مزایا و معایب این روش را مورد بررسی قرار می دهد. هدف این پژوهش معرفی ساختار یکپارچه مدولار و ضرورت استفاده از این روش در صنعت ساخت و ساز بخصوص در حیطه صنعت ساختمان در ایران است.